صنعت کاشی و سرامیک در ایران

لعاب بی‌رنگ: این نوع لعاب که برای پوشش سطح چینی‌های بدلی ظریف بکار می‌رود، بی رنگ و شفاف است و از مخلوط کلسیم و سیلیس و خاک چینی سفید تهیه می‌شود

لعاب رنگی: برای رنگ آبی از اکسید مس (Cu2O) ، برای رنگ زرد از اکسید آهن (FeO) و برای رنگ سبز از اکسید کروم (Cr2O3) ، برای رنگ زرد از کرومات سرب و برای رنگ ارغوانی از ارغوانی کاسیوس استفاده می‌شود.

• لعاب کدر: این نوع لعاب که برای پوشش چپنی‌های بدلی معمولی بکار می‌رود و از مخاـوط SnO2 , PbO , SiO2 , Pb3O4 ، نمک و کربنات سدیم تهیه می‌‌شود که آن را پس از ذوب کردن ، سرد کردن و پودر کردن ، در آب به صورت حمام شیر در می‌آورند و شیئ لعاب دادنی را در آن غوطه‌ور می‌کنند

مواد سرامیکی خواص ویژه ای از خود نشان می دهند به طوری که این امر موجب می گردد که جایگزین دیگری با مواد دیگر نداشته باشد وبنابراین نقش ویژه ای در تهیه انواع بیشماری از ادوات و تجهیزات بازی می کند. برای ایجاد یک خواص خوب و مناسب ودر نتیجه بکارگیری صحیح مواد سرامیکی دانستن اطلاعات درمورد رابطه بین خواص و ریزساختار مواد سرامیکی ضروری است

ریزساختار مواد بستگی زیادی به فرآیند تولید و روش تهیه دارد. سرامیک های پیشرفته امروز کاربردهای بسیار فراوانی دارند و امروزه سعی بر تولید مواد سرامیکی است که به شکل کامل تولید شده و بعد از تولید نیاز به ماشین کاری و در نتیجه تحمیل هزینه اضافی به سیستم حذف گردد

مواد جدیدی که امروزه اهمیت ویژه ای برای تحقیق و توسعه این مواد در نظر گرفته می شوند در زمینه سرامیک به شرح زیر می باشند

بیوسرامیک ها که تاثیر به سزایی در رشد صنعت پزشکی و بهبود وضعیت سلامتی جوامع انسانی داشته اند، مواد ساینده نظیر ابزار برش و چرخ های ساینده که کاربری آن در صنایع کاربردی فلزات و … است. سرامیک های سخت و بسیار سخت (hard and Super hard ceramics) موادی هستند که مطالعه بر روی آن ها بسیار پر اهمیت و البته هزینه بر است

روش های مطالعه رفتار مواد در دماهای بالا، فیلترها، خوردگی مواد نیز نیاز به تقویت دارد. تجزیه SO و NO در فرآیند احتراق محصولات سرامیکی در دماهایی پائین از طریق احیای کاتالیتیک (Catalytic reduction) مورد بررسی قرار گیرد. اجزای سرامیکی برای هایپر فیلتراسیون (Hyper filtration ) گازی در اندازه مولکولی در مایع آب مناسب هستند. الکتروسرامیک ها کاربردهای بسیار متنوعی داشته و شامل سرامیک های با هدایت یونی (کاربرد در باتری ها و سنسورها)، عایق های الکتریکی، نیمه هادی ها و سوپرهادی ها می گردند

سرامیک های فروالکتریک کاربردهای بسیار زیادی در خازن ها، سنسورها، سرامیک های پیزوالکتریک، اجزای الکترواپتیک ترمیتورها دارند که بسیار مورد توجه محققان هستند. سرامیک های فرو مغناطیس نقش اساسی در صنعت الکترونیک ایفا کرده و کاربرد آن در سیستم های ذخیره سازی، ارتباطات ماهواره ای، تلویزیون و سایر سیستم های الکترونیکی است

اجزای کوچک شده الکتروسرامیک ها (Miniaturization) موادی هستند که در آینده کاربردهای زیادی خواهند داشت. مصرف ۱۰۰ میلیون مترمربع کاشی و سرامیک در سال تولید کاشی در ایران تا قبل از سال ۱۳۳۹ به صورت دستی در کارگاه های کوچک صورت می گرفته است و در این سال تولید کاشی ماشینی با احداث کارخانه کاشی ایرنا آغاز گردید و به دنبال آن کارخانجات سعدی، نیلو، یزد، اصفهان و حافظ جزو اولین واحدهای تولید کاشی، احداث و راه اندازی شدند. روند رشد و توسعه کارخانجات ادامه پیدا نمود و تا سال ۱۳۷۲ به ۱۴ واحد به ظرفیت ۵/۳۱ میلیون مترمربع رسید که سهم کاشی دیواری با ۷ واحد ۸۵ درصد و سهم کاشی کف با ۷ واحد ۱۵ درصد بود. در پایان سال ۱۳۸۳ تعداد کارخانجات به ۵۶ واحد با ظرفیت اسمی ۱۶۶ میلیون مترمربع و تولید نیز به ۱۲۳ میلیون مترمربع رسید

تا پایان سال ۱۳۸۳ مبلغ ۴۶۳ میلیون دلار از بدو تاسیس صندوق ارزی (سال ۱۳۸۱) به طرح های توسعه و واحدهای جدید کاشی و سرامیک ارز تخصیص یافته و گشایش اعتبار شده و ۱۸۹ میلیون دلار ارز نیز تخصیص یافته که گشایش اعتبار صورت نپذیرفته است. (تعدادی نیز به صورت فاینانس ماشین آلات خود را وارد نموده اند) سهم کاشی و سرامیک از کل ارز گشایش یافته ۸ درصد می باشد. بدین ترتیب تا پایان سال ۱۳۸۵ تعداد کارخانجات تولید کاشی و سرامیک به ۷۱ واحد و ظرفیت اسمی آنها بالغ بر ۳۱۳ میلیون مترمربع خواهد رسید

صادرات انواع کاشی و سرامیک در سال ۱۳۸۳ به ۳/۹ میلیون مترمربع و به ارزش ۲/۳۲ میلیون دلار رسید که نسبت به سال ۱۳۷۲ از نظر وزنی ۵۵ درصد و از نظر ارزش ۷۹ درصد رشد نشان می دهد. بررسی های صورت گرفته نشان می دهد برای در اختیار گرفتن بازارهای صادراتی و کنترل مستمر آن، نکات ذیل دارای اهمیت ویژه ای می باشند

• برخی از شرکت های جدید که پا به عرصه تولید می گذارند، قادر به رقابت منطقی (از حیث قیمت و کیفیت) در بازار نیستند. بدیهی است که عرضه محصولات با کیفیت پایین موجب بی اعتمادی مصرف کنندگان داخلی و خارجی به کاشی طرح ایرانی می شود
• تولید کالای مرغوب و صادراتی نیاز به مواد اولیه مرغوب، قیمت پایین، کیفیت مطلوب، طرح های متنوع و شناخت بازارها و فرهنگ ها دارد. مضافا این که تولید کالای مرغوب متخصص می خواهد و برای کسب تخصص، آموزش و کسب علم نیاز است. برای ارتقای کیفیت و برطرف نمودن معایب نیاز به کار تحقیقاتی می باشد و به روز نمودن اطلاعات فنی و مورد نیاز برای رسیدن به محصولی با قیمت پایین یعنی کاهش قیمت تمام شده کالا
• زمانی حاشیه سود در واحدها بالا بود و کوچکترین توجهی به قیمت تمام شده می شد، لذا در حال حاضر با قیمت تمام شده بالا در تمام واحدها روبه رو هستیم و از سوی دیگر با توجه به مازاد تولید جهانی و قیمت پایین کاشی و سرامیک های از مد افتاده در انبارهای کشورهای خارجی که با ۴/۱ قیمت تمام شده آنها را به حراج می گذارند، مشکلات صادرات و فروش آن را صد چندان می نماید ولی از طرف دیگر با توجه به قیمت بالای تمام شده کاشی و سرامیک در ایتالیا، اسپانیا، که حدود ۳۵/۸ یورو می باشد و حتی قیمت تمام شده چین که بالاتر از ایران و حدود ۵/۳ دلار می باشد جای امیدواری است که با کمی تلاش و ارتقای کیفی و تنوع طرح و کسب دانش تولید و نفوذ در بازارهای جهانی بتوانیم صادرات خود را از ۷ درصد تولید سالیانه به حداقل ۱۵ درصد و بیشتر ارتقاء بدهیم که این رقم دور از ذهن نبوده و قابل دسترس می باشد
• با توجه به سرمایه گذاری های انجام شده در بخش صنعت و معدن آنچه مسلم است پیشی گرفتن صنایع تولید کاشی و سرامیک از بخش معادن اولیه این محصول می باشد. لذا برنامه ریزی برای تامین منابع و مواد اولیه و استفاده از مواد فرآوری شده و نیز جلوگیری از استحصال غیرعلمی و مخرب از منابع مواد معدنی کشور و یا صادرات ارزان آنها بسیار ضروری بوده و لزوم تعریف راهبردهای کلان در این بخش را از طرف وزارت صنایع و معادن ضروری می سازد
• با توجه به بررسی های صورت گرفته مشاهده می گردد که صنعت کاشی و سرامیک از لحاظ تولید به حدی رسیده است که بایستی بخش قابل توجه ای از آن صادر گردد. لذا برنامه ریزی و توجه ویژه در صادرات این محصول بسیار حایز اهمیت می باشد
• جهت استمرار حضور در بازارهای داخلی و خارجی لازم است که واحدهای تولید کاشی و سرامیک در کشور سعی در ارتقای کیفیت و کاهش قیمت تمام شده خود بنمایند و این کار میسر نخواهد شد مگر با آموزش و پژوهش مداوم. (ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه در هر یک از صنایع).
• بالا بردن بهره وری در واحدهای تولیدی و افزایش صادرات با استفاده از شیوه های مدیریتی کارآمد استفاده بهینه از منابع
• معادن خاک و مواد اولیه ای که در کشور وجود دارد، به صورت فله ای و غیرفرآوری شده، به دست تولیدکنندگان می رسد که باعث پایین آمدن کیفیت و افزایش هزینه های تولید و در نتیجه افزایش قیمت تمام شده محصولات کاشی و سرامیک می شود. بنابراین به علت عدم فرآوری و تخلیص مناسب، مزیت نسبی وجود مواد اولیه فراوان در کشور را نسبت به سایر کشورهای تولید کننده کاشی، از دست خواهیم داد. متاسفانه با وجود معادن فراوان و غنی در کشور، در بعضی از موارد ناگزیر به واردات مواد اولیه این صنعت از خارج از کشور می باشیم
• اگرچه تصور می شود کشور ما از نظر دسترسی به نیروی انسانی ارزان دارای مزیت است، ولی راندمان کار نیروی انسانی در داخل کشور حدود یک هفتم کشورهای پیشرفته است، بنابراین به ازای ۷ برابر پرداخت هزینه های دستمزد نیروی کار، بهره وری یک ساعت کار معادل در کشورهای پیشرفته وجود خواهد داشت

برخی از معضلات مبتلا به بخش صنعت، صنایع فعال در بخش کانی های غیرفلزی مانند واحدهای تولید کاشی و سرامیک، چینی آلات، سیمان و نسوز را با مشکلات عدیده ای مواجه کرده است. در سال های اخیر افزون بر ۴۰۰ میلیون یورو از محل صندوق ذخیره ارزی برای صنعت کاشی و سرامیک کشور سرمایه گذاری شده است. لیکن مشکلاتی از قبیل واردات بی رویه کالاهای غیراستاندارد از

چین، افزایش هزینه های خدمات و مشکل حمل و نقل، بهره بانکی بالا، قانون کار، مشکلات مرتبط با نرخ دلار و… در زمره معضلاتی است که صنایع فعال در کانی های غیرفلزی را دچار مشکل نموده است. این در حالی است که اکنون موافقت اصولی احداث کارخانه هایی با مجموع ظرفیت تولید ۳۵۰ میلیون مترمربع در سال نیز صادر شده است و این واحدها در سال های آتی فعالیت خود را آغاز می کنند

در پایان یادآور می شود با توجه به میزان مصرف کاشی و سرامیک در کشور که حدود ۱۰۰ میلیون مترمربع می باشد و با توجه به این که رویکرد کلی وزارت بازرگانی مبتنی بر کاهش تدریجی سطح عمومی تعرفه هاست، افزایش تعرفه بیش از ۹۰ درصد برای اقلام یاد شده منطقی به نظر نمی رسد. مضافا بیش از ۹۵ درصد از مصرف داخل توسط تولیدات داخلی تامین می شود و افزایش تعرفه حداکثر ۵ درصد از میزان مصرف (معادل ۵ میلیون مترمربع) را تحت تاثیر قرار خواهد داد. از

طرف دیگر افزایش موانع غیرتعرفه ای نظیر تغییر ارزش کف، طبق تعهدات ایران جهت پیوستن به سازمان تجارت جهانی (WTO) امکان پذیر نمی باشد و البته در صورت استفاده از دامپینگ توسط تولیدکنندگان خارجی، ایران می تواند از اقدامات تامینی و جبرانی ضد دامپینگ استفاده نماید